Kia ĝojo reveni en Rumanion por la kvina fojo. Unuan fojon ni venis tien en la jaro1999 (antaù 20 jaroj !). Tiam dum kvar monatoj ni piediris tra la valoj de Maramures kun niaj du gefiloj tiam sep kaj kvarjaraĝaj. Vera kaj Doina, du dolĉaj azeninoj, akompanis nin por porti la infanojn kaj la pakajôn. Kia aventuro ! Ni marŝis  al la vilaĝoj tra arbaroj kaj paŝtejoj, tra montoj kaj valoj, renkonte al la homoj kiuj laboras kaj festas. La vilaĝoj nin ĉarmis pro siaj lignodomoj kaj preĝejoj, pintaj sonorilturoj, pompaj aù modestaj skulptitaj portaloj. Dimanĉe la junulinoj surmetis siajn broditajn blankajn bluzojn kaj flordesegnajn jupojn por partopreni la diservojn kaj promeni surstrate sub la observa rigardo de la pliaĝuloj ; tiam mankis rimedoj por veturi aliloken.

Pena laboro sur la kampoj de mateno ĝis vespero, vivo sen komforto kiam oni devas eltiri akvon el la puto kaj lavi vestaĵojn en la rivero. Vivo simpla markita rite kaj mite, plena je digneco de tiuj multjarmilaj gestoj kiuj produktas la necesajn nutraĵon, vestojn kaj ŝirmon. Tamen kia futuro por la junuloj en tiu fermita mondo ? 

La vilaĝanoj kultivas la virton de gastamo kaj ni preskaù ĉiutage spertis tiun miraklan akceptadon. Ĉu per bovlo da lakto por la infanoj, ĉu per legomsupo aù per manĝo el « mamaliga » kun malavara akompano de « tsuica », ĉi tie gaston oni ĉiam satigas. Por la vespera halto aù por kelke da tempo neniam ĝardeno aù herbejo estis rifuzata por nia tendo.  Invito al geedziĝfesto, partopreno al funebra ceremonio, spekto de festaj dancoj, memoraĵoj de la komunista periodo … ni iom post iom kundividis la plezurojn kaj penojn, sed ankaù la necertecon de la tempo venonta (1).

Kaj kio nun ekde nia lasta restado antaù dek jaroj ?

Reveno al Maramures

Per Facebook (!) ni anoncis nian alvenon al Vasile kaj Maria en la vilaĝo Sarbi (25 km de la urbeto Sighetu Marmatei). Laùlonge de la vojo -nun asfaltita-, ni provas vane rememori la antaùajn pejzaĝojn kaj iom « ŝokiĝas ». Kie do estas ni ? Tute ne en la franca Luarvalo kie ni loĝas, fame konata pro siaj kasteloj ! Tamen ankaù ĉi tie abundas la « kasteloj » ! Ŝajnas ke la vilaĝanoj laborantaj eksterlande konkurencas inter si por konstrui kiel eble plej grandan domon, multe pli granda ol necese. La antaùa arkitektura harmonio malaperis. Ĉu freneza vento blovas tiuregione, forgesigante saĝecon ?

Feliĉe, daŭre oni vidas kelkajn novajn lignajn portalojn. Ili foje prezentas komplikajn  desegnojn kiuj ne ĉiam  kongruas kun la simpleco de la mesaĝoj entenitaj en la pasinteco. Tio estas normala fenomeno, la tradicioj iel ŝanĝiĝas, nenio en la vivo estas tute rigida ; formoj, simboloj aktualiĝas laŭ epoke. El la portalo eliĝas io ne facile vortigebla kiu grandigas la animon kaj samtempe kvietigas ĝin.  Sento de nobleco  transiras el ĝia estetika beleco kaj transdonas senton de harmonio. Fronte al la portalo  oni sentas sin pli en kontakto kun la naturo, arbaro, la universo kaj samtempe en amikema sento kun la homoj kaj Dio.

Tiel mi sentas, ke tiu popolo terkulturista kiu produktis tiun lignan artaĵon meritas mian   tutan kaj profundan respekton ĉar pere de ilia artaĵo ili pli beligas la vivon memorigante al ni la necesan  ligilon inter pasinteco kaj nuno. Tiuj kamparanoj el Maramureŝo  plie montras fiere kaj pace sian kristanan devenon.

La nuna vilaĝo estas miksaĵo de malsamaj arkitekturaj stiloj. Progreso, plibonigo de vivkondiĉoj ĉiam havas du flankojn. Ne ĉiam facilas trovi la ĝustan mezan vojon.

Ĉiama gastemo

Je nia alveno en Sarbi, nur Vasile kaj la avino ĉeestas endome. Emociaj momentoj, brakumo, plorado, kukoj kaj tsuica ! “Restu kun ni kiom longe vi deziras”. La vortoj estas samaj kiel antaùe. En nia ĉambro malaperis la koloraj murtapiŝoj hejme teksitaj, anstataùigitaj per modernaj mebloj. Oni ĝuas je pli da komforto pere de fluanta akvo, banĉambro kaj lavmaŝino. Mi rimarkas ke la avino uzas sian poŝtelefonon pli lerte ol mi !

Maria, la edzino de Vasile,  kaj Ioana, ilia filino, forestis dum 7 jaroj por labori en itala hotelo. Tiam ili povis reveni hejmen nur 2 semajnojn jare. Vasile restis en la vilaĝo por zorgi pri sia maljuna patrino.  La du virinoj revenis kun sufiĉe da mono por aĉeti apartamenton en Sighet kaj ekkonstrui domon por Ioana en la vilaĝo. Vasile kiu zorgas pri sia 4 hektara tereno kaj sia unika bovino, neniam povintus oferti tion al sia filino.

Nature homoj ĉiam kaj ĉie provas plibonigi sian vivkondiĉojn. Tamen sukceso ekonomia ne ĉiam akordiĝas kun stabileco de la familioj. Paroj portempe disigitaj, gefiloj grandiĝante for de siaj gepatroj : kiom da Rumanoj sekvas tiun vojon ? Neniu scias precizan nombron. Profesoro pri geografio kiu prezentis sian doktoriĝan tezon pri elmigrado, klarigis al ni ke publikado de veraj ciferoj ne estus eltenebla ĉar vidiĝus tro da eraroj de la politikistoj. Ni enketis ĉe etnologo, ĉe agrikulturaj servoj, ĉe kamparanoj : ekzistas nek plurjara plano pri disvolviĝo de agrikulturo, nek trejnado de junuloj por ke ili lernu pri agrikulturo, pri investado. La situacio ŝajnas al ni iom malesperiga.

En Sarbi, la semajno rapide pasas. Ni vizitas la najbarajn familiojn kiuj nepre petas novaĵojn pri niaj gefiloj ; ŝajnas ke nia pasinta aventuro kun azenoj restas en ĉiuj memoroj ! Nia libro pri Rumanio pasas de mano al mano ; ĉiuj komentas la fotojn : « Oh, ĉi tie estas Petru ; li estas en Irlando… ĉi tie Maria ; ŝi mortis… Rigardu Ileana tiom juna ; ŝi nun havas du gefilojn… » Ni ŝatas paŝi ĝis la malnova ligna preĝejo, iri laùlonge de la rivero, sidi sur la domoteraso fronte al la monto, en trankvila etoso.

Pri ŝoforado kaj alia

Ni luis aùtomobilon kaj  notis ke la lokaj ŝoforoj facile karesas la akcelilon pli  ol permesite kaj facile nervoziĝas senkiale. Ni ne tuj  donos al ili la oran medalon por ilia veturmaniero ! 

Ni pasigis kelkajn tagojn en Bukovino ĉar ni volis reviziti la monaĥejon de Voronet.   Ni pasigis tutan posttagmezon observante la mirindajn  ikonojn por kompreni la instruon kaj estis vere kortuŝitaj de tiu sankta loko. Mi tiel aprezis ĝin ke mi decidis reveni trian fojon  antaù ol forlasi la regionon. Tiam, dum mi preĝis, subite elekstere  aŭdiĝis bruego ; temis pri reveno de tiuj kvarradaj motorcikloj,  kiun oni povas lui por promeni en la ĉirkaùaĵo. Ĉie ajn en la mondo oni nun proponas tiajn amuzilojn por altiri turistojn.  Iom ŝokis min ke tuj apud tiu belega artaĵo kiu postulas pacon kaj silenton, oni permesas tian bruan okupon.

Dankon al Esperanto

Estis vere tre agrable renkontiĝi kun kelkaj esperantistoj. Ni restadis tri tagojn apud Baia Mare ĉe Emil Crancaŭ kiun ni konas ekde nia una restado en 1999, poste du tagojn en Gherla kun Mariana Berariu. ŝi  renkontigis nin kun Adrian kiu gvidid min en bonega esperanto  al apuda monaĥejo. Fine ni pasigis kelkajn horojn kun Ionel Bodale en Suceava. En familieca etoso oni regalis nin ĉie per bonegaj  manĝoj.

Estas vere agrable tiel interŝanĝi kun esperantistoj kiuj flue parolas la lingvon. Pro tio mi deziras kuraĝigi ĉiujn al plena studado. Mi proponas al esperantistoj ke ili oficiale trapasu la KER  ekzamenojn. Trapasi ekzamenon estas bona instigilo  por atingi novan ŝtupon en regado de la lingvo.  Mi persone antaŭ kelkaj jaroj trapasis la C1 nivelon kaj mi daŭre lernas plezure memstare. 

Por pli altigi sian lingvonivelon, oni povas aùskulti la radion en esperanto. Mi persone regule aŭskultas Radio Vatikana  kaj Pola retradion. La ĵurnalistoj belege elbuŝigas esperanton. Radio Vatikano taùgas por tiuj kiuj deziras scii pli pri la instruo de  Kristo kaj la vivo de la kristanaro de la tuta mondo kaj ankaŭ multaj tre interesaj informoj. Per Pola retradio oni lernas multe pri Pollando, esperanto kaj la movado. Ekzemple mi ne havis la ŝancon partopreni la lastan Universalan Kongreson en  Finlando sed pere de la radio mi sciis multe pri la kongreso pere de raportaĵoj kaj intervjuoj.

Mi vere fieras aparteni al tiu esperantistaro. Esperanto pli riĉigas mian vivon, pli feliĉigas min pro la kontaktoj kiujn mi havas pere de ĝi.  Kaj ĉi jare en Rumanio la lingvo denove ludis sian rolon : proksimigi homojn el malsamaj kulturoj. Ni esperas ke ni povos baldaù reveni en Rumanion.

(1)   Tiun sperton ni konigis al la franca publiko pere de aùdvidaj prelegoj en kulturaj centroj kaj lernejoj kaj pere de libro : Roumanie vagabonde (en la franca).  Niaj libroj « Ok jaroj ĉirkaù la mondo » –  « Roumanie vagabonde » – « Compostelle en famille » troveblas ĉe UEA aŭ ĉe ni.

Maryvonne kaj Bruno Robineau – Francio

www.voyage-tourdumonde.com

Maryvonne kaj Bruno Robineau – du francoj ravitaj pri Maramureŝ

       Antaŭ dudek jaroj, Maryvonne kaj Bruno Robineau – du francoj el la okcidento de Heksagono, parolantoj de esperanto lingvo, venis por la unua fojo al Maramureŝ – regiono en la nordo de Rumanio. Serĉante iun alian mondon,  arkaikan, netuŝita de modernismo, la geparo kunfandiĝis kun la historiaj lokoj de nia distrikto. En la sekvaj jaroj ili verkis libron pri ilia tuta sperto, pri la vojaĝo al la sentempaj lokoj de Maramureŝ-vilaĝoj. Plie, Bruno iĝis vera ambasadoro, diskonigante al la francoj, kadre de pluraj konferencoj, la antikvan belecon de la regiono.

Ok jaroj ĉirkaŭ la mondo

       Maryvonne kaj Bruno alvenis por la unua fojo al Maramureŝ en la jaro 1998 sed la deziro malkovri arkaikajn kulturojn venis el ilia vojaĝo ĉirkaŭ la mondo. La itinero komenciĝis en Irlando, poste sekvis Israelo, Hungario, Bulgario, Barato, Ĉinio, Japanio, Korejo, Malaezio, Australio, NordKaledonio, NovZeelando, Polinezio, Kvatemalo kaj Bolivio. La tuta vojaĝo daŭris ok jarojn kaj la unua ilia celo estis plenumita – la geparo adoptis du infanojn: unu el Bolivio kaj la alia el Vietnamio. “Antaŭ ol veni al Rumanio, ni vojaĝis tra la mondo. Kie ajn ni haltis, ni vivis en familioj, ni laboris en la vilaĝaj komunumoj, dividis kun ili nian vivon” – memoris Maryvonne. La plej grava ilia avantaĝo estis ke ambaŭ flue parolis  esperanton. “Ni laboris ses horojn tage, tiel ni povis pagi la gastiĝon kaj manĝon. Plie, la homoj konsideris nin membrojn de iliaj familioj, eĉ partoprenante en la geedziĝfestoj aŭ entombigoj. Dum la tuta vojaĝo ni trovis multajn homojn, kiuj parolis esperanton.” – diris Bruno. La libro “Ok jaroj ĉirkaŭ la mondo” verkita de la geedzoj Robineau estis tradukita el la franca lingvo en esperanton, polan kaj ĉehan lingvoj.

La vilaĝo, kiu impresis nin plej multe estis Sarbi

       Estante en la daŭra serĉo de arkaikaj lokoj, Maryvonne kaj Bruno haltis en Rumanio, kie malkovris ke la historia Maramureŝ estas la ideala regiono, kiu respondas al iliaj celoj. “Kiam ni venis por la unua fojo, ni restis ĉi tie kvar monatojn kaj ni venigis ankaŭ niajn gefilojn. Tiam ni iris en la vilaĝojn por malkovri la tiean vivon. La unua impreso estis la ĝojigo. Ni estis tute ravitaj pri ĉio, kion ni renkontis. Ege plaĉis al ni la vilaĝan vivon. Bruno devenas el familio de kamparanoj, li mem estante kamparano kaj en Maramureŝ ni malkovris tre fortan kolektivan vivon. Ni admiris la arkitekturon, ni vidis la tradiciojn, interesiĝis pri la religia vivo, ni pritraktis temojn kiel  “la morto”, “ la funebraj ritoj”. Impresis nin ankaŭ la festoj, precipe la Kristnaskfestoj” – klarigis Maryvonne.

       Dum ilia vojaĝo tra historia regiono de la distrikto, la du francoj vizitis vilaĝojn, kiuj situas sur Iza kaj Mara valoj. “La vilaĝo, kiu impresis nin plej multe estis Sarbi. Ni enamiĝis al ĉi tiu vilaĝo ĉar tie ni trovis homojn bonvenigajn kun varmaj koroj. Kompreneble ni tre ŝatis ankaŭ la vilaĝon Calineŝti”, aldonis Maryvonne.

Libro kaj konferencoj pri la sperto en Maramureŝ

       El la vidpunkto de kamparano, ekde kiam li paŝis por la unua fojo eu tiu historia regiono, Bruno estis ravita de la vilaĝoj de Maramureŝ. “Tio kio gravas estas ke ĉi tie, en Maramureŝ estas ankoraŭ vera terkultura civilizacio, kiu permesas al la familioj havi aŭtonomecon sen serĉi laboron aliloke. Mi estis kamparano ĝis kiam mi aĝis 32 jarojn kaj mi asertas ke ĉi tie ni spertas impresan formon de aŭtonomeco rilate al la manĝaĵoj kaj vestaĵoj, ankaŭ al la loĝejoj. Estas perfekta ekzemplo pri tio ke, en Eŭropa Unio estas lokoj, kiuj permesas al la homoj resti feliĉaj sendepende  de la modernaj iloj. Estas io, kio en Francio tute malaperis! Kaj tiam, kiam ni povas manĝi de sur nia grundo, estas la unua rimedo de aŭtonomeco kaj ankaŭ de feliĉo. Por mi tio estas vera kulturo” –  diras Bruno.

       La geedzoj Robineau verkis libron titolita  “La vaganta Rumanio”. La spertojn ili dividis kun  francoj en pluraj konferencoj, kiujn Bruno organizis. “En Francio, Rumanio ne havis bonan imagon. La partoprenantoj estis surprizitaj malkovri ke, en Rumanio estas normalaj homoj, kiuj havas normalan vivon. Estis vera ĝojo paroli pri tio, kion ni trovis ĉi tie. Plie, ni ricevis gratulojn de iuj rumanoj, kiuj aprezis la manieron de nia prezentado pri Maramureŝ regionon, pri la kamparana vivo kaj komunista periodo. Mi provis klarigi ke la kamparanoj, kiujn la rumanoj konsideras arkaikajn, estas fakte tiuj, kiuj konservas la historion”, asertas Bruno.

Impresoj post dek jaroj

       Post dek jaroj de la unua vizito, Maryvonne kaj Bruno revenis. Ili konfesas ke, en 2008 trovis la Maramureŝ vilaĝon en trista etoso, fakto generita de la foriro de homoj eksterlanden por trovi laboron. “Kiam ni revenis, ni konstatis ke multaj vilaĝanoj estis foririntaj por labori. Venis en mian memoron la imagon de iu kamparano, kiu venis al ni plorante kaj kiu diris al ni ke liaj edzino kaj filino foriris al Italio por labori en hotelo. Mi tre kompatis lin! Sed la situacio estis pli grava – la infanoj restis hejmen prizorgataj de iliaj geavoj; la virinoj laborante solaj la grundon ĉar iliaj edzoj estis for. Estis vere trista imago! Ili havas monon, belajn domojn, saĝajn poŝtelefonojn, komforto, tamen ili estas tristaj!” – rememoras Maryvonne.

       Pasintajn tagojn, la geedzoj Robineau revenis al Maramureŝ por la tria fojo. Ili estis malpaciencaj revidi la evoluon de la regiono, kiu al ili estas tre kara, renkontiĝi kun homoj ligitaj al ili. Ilia itinero inkluzivis, kompreneble, la vilaĝojn Sarbi kaj Calineŝti. La konkludoj kaj observadoj estos la fonto de la dua libro pri Rumanio kaj por la konferencoj, kiujn Bruno organizos en Francio komence de la venonta jaro.

       Dum la vojaĝo tra Maramureŝ regiono, sinjoro Emil Crancau – instruisto kaj parolanto de E-lingvo, helpis ilin tre multe. Emil Crancau estas membro de EAR (Asocio Esperanto de Rumanio) – asocio, kiu organizas en ĉiu jaro diversajn aranĝojn, kie oni prezentas prelegojn pri diversaj temoj (historio, kulturo ktp.) kaj kie oni organizas ankaŭ esperanto kursojn bazan. Emil Crancau gvidis Maryvonne kaj Bruno dum ilia dusemajna restado en nia regiono. Poste, la geedzoj Robineau vizitos Bukovinon regionon, la monaĥejojn kaj poste ili revenos hejmen, en Francio, proksime de Nantes.

Tradukis el la rumana en esperanton,

Mariana Berariu

Artikolo prenita el la ĵurnalo “Graiul”, la 29-a de julio 2019